سخنانم را شروع میکنم با احساس حقارت و شکستنی که با قرار دادن خودم به جای یکی از زندانیها تجربه کردم. انسان، موجودی پیچیده است(جمله ای ساده اما سخت مفهوم)در اوایل گسترش روان شناسی ، روان شناسان روح ماشین گرایی را به میان آورده بودند. روان شناسانی همچون لاک ، هیوم و... . اعتقاد به روح ماشین گرایی بدین مفهوم است که انسان دقیقا مانند یک ماشین است و خود هیچ اراده ای ندارد و میتوان آنرا با قوانین فیزیکی توضیح داد.
آزمایشی که با آن روبرو هستیم کاملا نقض کننده این اعتقاد است. کامل ترین تعریف شخصیت از گورن آلپورت است که در آن چنین بیان میکند که شخصیت سازمان پویا و قوام یافته ایست که از ترکیب سیستم های روانی و جسمی فرد که رفتار ویژه و بی همتای اورا در جهت سازش با محیط تعیین میکند، تشکیل شده است. با توجه به این تعریف ، شخصیت انسان چند لایه است .
ما با موجودی پیچیده سروکار داریم که یکی از ویژگی هایش شخصیت است که خود این ویژگی پیچیده تر از آن است که بتوان راجع به آن به آسانی حرف زد .
روان شناسی هنوز به مرحله پارادایمی نرسیده است . در این فیلم تحقیر به نحوی واضح بود که من به عنوان یک بیننده ، شکستم. حس نا امنی و ترسی که همراه آنان بود خود به تنهایی زجر آور است چه برسد به تحقیر ها. نمیدانم باید موقعیت را مقصر بدانیم یا شخصیت نهان انسان هارا.ولی به وضوح می توان نتیجه گرفت که موقعیت ها تاثیر مستقیمی روی شخصیت انسان ها دارند . مایلم مثالی بزنم؛ اگر انسان را مانند کاغذ سفیدی در نظر بگیریم وقتی با آبلیمو روی آن خط بکشیم اصلا دیده نمیشود دقیقا مثل شخصیت نهان انسان ها؛ وقتی اتو را روی کاغذ قرار دهیم تمام خطوط روی کاغذ نمایان میشوند. میتوانیم اتو را به موقعیت ها تعمیم داد که چگدنه میتواند قسمت نهان شخصیت را بیدار کند. در بخش پایانی فیلم دانشجویی که نگهبان بود گفت:(من هر کار که انجام میادم، کسی اعتراض نمیکرد.) اما باید متذکر شویم که زندانی ها اوایل به شدت اعتراض میکردند اما به سرعت و به صورت وحشیانه سرکوب می شدند. نوعی یاد گیری آموخته شده ایجاد میشد( محرک_پاسخ). زندانی ها کم کم آموختند که سرپیچی باعث مجازات میشود(مثل آزمایش پائولوف) .
در پایان امیدوارم آنقدر پیشرفت داشته باشیم تا موقعیت ها ما را در کنترل خویش قرار ندهند.
به قلم اکرم شادان پور
آزمایش زندان استندفورد
منابع: فیلم سینمایی، روان شناسی رشد دکتر احدی
- ۹۹/۱۰/۱۹